تحفة الفقراء (کتاب)سفرنامه صفاء السلطنه نائینی (تحفة الفقراء) تالیف میرزا علی خان نائینی صفاءالسلطنه متولد سال ۱۲۴۶ ق نائب اول وزارت امور خارجه و متخلص به مشتاقی از سلسله درویشان نعمت اللهی است. ۱ - معرفی اجمالیسفرنامه صفاء السلطنه نائینی یا «سفرنامه خراسان» یا «روزنامه سفر خراسان» یا «سفرنامه خراسان و عراق عجم» و یا «تحفه الفقراء» تالیف میرزا علی خان نائینی صفاءالسلطنه متولد سال ۱۲۴۶ ق نائب اول وزارت امور خارجه و متخلص به مشتاقی از سلسله درویشان نعمت اللهی است؛ وی این سفرنامه را به زبان فارسی در یک جلد و در شرح سفر خود که از مشهد به تهران می‌باشد، نوشته است، در بین این شهرها از مناطق مختلفی؛ چون تربت حیدریه، طبس، یزد، نائین، اردستان، کاشان، قم و بالاخره تهران به سال ۱۲۹۹- ۱۳۰۰ ق گذشته است. در تمام این مناطق که گذر داشته، به ذکر وضع عمومی شهر و روستا و مقابر آن و سابقه تاریخی مناطق و وضع آب و هوایی آن جا پرداخته است. ۲ - تحلیل محتوااین سفرنامه اطلاعات سودمندی را توسط صفاء السلطنه از (راه و رباط) به خواننده می‌دهد. در کمتر کتابی با این حجم کم می‌توان مشخصات این همه بنا، رباط، حوض و آب انبار و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی در یک جا مشاهده کرد. مولف اسامی بسیاری از رجال را در کتاب خود یاد کرده که به روشنی به معرفی آنان نپرداخته است. آقای محمد گلبن، محقق این کتاب سعی نموده است که در زمینه شناخت رجال و برخی از نکات مبهم دیگر توضیحاتی را بدهند. همچنین متن اصلی کتاب بدون تصویر است، که ایشان سعی نموده‌اند از رجال، اماکن و شهرهای مسیر راه نویسنده، تصاویری برکتاب اضافه کنند تا بهره کافی ایجاد گردد. ۳ - ساختار و گزارش محتوادر ابتدا فهرستی از مطالب کتاب عنوان شده است و در ادامه سال شمار زندگانی مولف محترم با ذکر سال، از ابتدای تولد تا پایان عمر وی به ترتیب نوشته شده است که بعد از آن برخی از آثار چاپی و خطی و قلمی وی که بالغ بر ۲۴ عنوان می‌باشد، آورده شده است. سپس پیش گفتاری از محقق درباره فواید سفرنامه آورده که بیان می‌کند، بخش اعظم منابع تاریخ ایران را سیاحتنامه‌ها و سفرنامه‌ها به خود اختصاص می‌دهند و سفرنامه ناصر خسرو را با قدمت هزار ساله از قدیمی‌ترین سفرنامه‌ها می‌شمرد. در ادامه نسخ سفرنامه ی صفاء السلطنه آورده شده است که در یکی از این نسخ مقدمه‌ای را که مولف در ۱۶- ۱۷ سال بعد از تالیف کتاب، بر این نسخه، جهت اهداء به مظفرالدین شاه آماده کرده بود، در این قسمت آمده است. بعد از این مطالب شرح احوال مولف توسط محقق در سال ۱۳۶۳ ش بیان می‌شود و بعد از آن متن سفرنامه آغاز می‌گردد. محقق در پایان کتاب نکاتی را اضافه کرده است به نام افزوده‌ها، که به توضیح وشرح حال شحصیت‌ها و بعضی از اصطلاحات و مطالب جا افتادهای که توضیح آنها را لازم می‌دیده است، پرداخته است. پاورقی‌هایی که در کتاب ذکر شده، بیشتر مربوط به ترجمه لغات که از کتاب دهخدا است، و یا مربوط به ذکر نام کتب نقل شده و یا توضیحی و اضافه‌ای به مطالب کتاب می‌باشد. چندین فهرست در پایان کتاب ذکر شده که شامل فهرست راهنمای پیش گفتار، نام کسان، اماکن، فهرست (بناها، قلعه‌ها، مسجدها، مدفن‌ها، امامزاده‌ها، مدرسه‌ها، رباطها، کاروانسراها، دروازه‌ها، چاپارخانه‌ها)، (کوه‌ها، محله‌ها، جلگه‌ها، رودها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، جنگل‌ها)، (درخت‌ها، میوه‌ها، خوراکی‌ها، گل‌ها)، فهرست (لغات، ترکیبات، اصطلاحات مدنی)، (فهرست اسامی و مسافت منازلی که نویسنده در آنها توقف کرده است) و بالاخره فهرست منابع و ماخذ می‌باشد. ۴ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |